Sandsheiði

Staðsetning: Frá Haukabergsrétt á Barðaströnd að Móbergi á Rauðasandi
Áfangar og hnattstaða:
Upphaf:           0,00 km, N65°28,81' - V23°40,04'
Þverá í Holtsdal: 3,79 km, N65°29,63' - V23°43,46'
Hvasshóll:        6,51 km, N65°29,89' - V23°46,58'
Lok:             15,62 km, N65°28,19' - V23°56,26'
Hæð y. sjó: 22 m við upphaf, 486 m hæst, 12 m við lok => Hækkun 464 m, lækkun u.þ.b. 474 m, nettólækkun 10 m   
Vegalengd: 15,62 km
Tími: 3:19:47 klst.
Meðalhraði: 4,69 km/klst(12:47 mín/km)
Dags.: Laugardagur 11. júlí 2020, kl. 10:02
Hlaupafélagar: 
Birgitta Stefánsdóttir
Birkir Þór Stefánsson
Steinunn Þorsteinsdóttir

Leiðarlýsing og ferðasaga:

Sandsheiði var fyrrum alfaraleið milli Barðastrandar og Rauðasands, en nú er fámennt bæði á heiðinni og í byggðunum beggja vegna. Hlaupið yfir heiðina hefst við Haukabergsrétt upp af Haukabergsvaðli. Til að komast þangað er beygt út af aðalveginum rétt áður en lagt er á Kleifaheiði og keyrt eftir Siglunesvegi (nr. 611) u.þ.b. 1 km að réttinni. Þaðan er svo hlaupið upp Akurgötu, norðanmegin í Holtsdal, með stefnu í vestnorðvestur.

Steinunn, Birkir, Gitta og SG tilbúin við Haukabergsrétt. Veðrið var ögn hráslagalegt en þarna var enginn orðinn blautur. (Ljósm. Björk Jóhannsdóttir).

Ég hljóp yfir Sandsheiði í júlí 2020 með þremur góðum félögum í þoku og súld og hafði ekki kynnt mér nógu vel hvernig best væri að finna götuna inn Holtsdal. Skammt frá réttinni eru tveir bústaðir og við völdum þann kostinn að fara upp með þeim ytri, þ.e. þeim bústað sem er lengra til vinstri þegar horft er inn dalinn. Seinna frétti ég að betra hefði verið að fara upp með innri bústaðnum, því að rétt utan og ofan við hann kemst maður á umrædda Akurgötu og getur fylgt henni vandræðalítið inn dalinn. Eftir á að hyggja vorum við allan tímann spölkorn neðan við þessa götu og þar er hlaupafærið afar erfitt í þéttu lyngi og kjarri. Þennan dag var auk heldur mikil bleyta í gróðrinum og fljótlega vorum við orðin rennblaut langleiðina upp að mitti. Innarlega í dalnum fundum við loks greiðfærari slóð þar sem ljósleiðari hefur verið lagður upp með Þverá. Eftir það miðaði okkur betur.

Brölt í kjarrinu. U.þ.b. 15 mínútur liðnar og ekki nema kílómetri að baki. Rétta leiðin (Akurgata) var líklega örlítið ofar í hlíðinni.

Birkir kominn á ljósleiðaraslóðir upp með Þverá. Slóðin orðin greinileg og þokkalega greið. 3,35 km og 1:02 klst. að baki. Kjarrið var seinfarið.

Steinunn og Gitta á leið upp með Þverá. Enginn hörgull á þoku.

Leiðin inn Holtsdal er öll á fótinn en hvergi brött. Eftir að komið er upp fyrir gil Þverár er enn haldið áfram í sömu stefnu, þ.e. í vestnorðvestur, allt þar til komið er þangað sem Vatnskleifahorn gnæfir yfir á vinstri hönd. Vatnskleifahorn er norðurendi fjallgarðsins Skarðabrúna sem áður skipti löndum milli Barðastrandar- og Rauðasandshreppa. Hæst rísa brúnirnar í Napa í 703 m. hæð. Syðst enda þær í Stálfjalli þar sem þverhnípt er í sjó fram. Þangað lá leiðin ekki í þetta sinn.

Birkir í 330 m hæð á réttri uppleið á Sandsheiði. Varða í baksýn. 4,5 km og 1:19 klst. að baki.

Steinunn og Gitta á uppleið.

Rétt vestan við Vatnskleifahorn er hlaupið utan í Hvasshóli, sem er hæsti punkturinn á Sandsheiði. Hóllinn nefnist reyndar Hvarfshóll á kortum Landmælinga Íslands, en hér er fylgt málvenju heimamanna sem tala jafnan um Hvasshól. Af hólnum kvað vera gott útsýni, m.a. til Patreksfjarðar. Þennan dag var útsýni hins vegar nánast ekkert og fátt til að styðjast við annað en vörður og GPS-punktar. Frá þessum stað er hægt að fara um Hrossagötuskarð að bænum Hvalskeri við Patreksfjörð og mun sú leið oft hafa verið farin í kaupstaðarferðum milli Barðastrandar og Patreksfjarðar fyrr á öldum. Kleifaheiði varð ekki að alfaraleið fyrr en seint á 19. öld.

Á hjalla við Hvasshól er tjörnin Átjánmannabani. Nafnið tengist væntanlega munnmælasögu um 18 menn sem eiga að hafa orðið úti á Sandsheiði í einni og sömu ferðinni árið 1777 þegar þeir voru að flytja timbur að vetrarlagi austur yfir heiðina. En við sáum aldrei þessa tjörn í þokunni. Þrjú af okkur fjórum ganga reyndar með gleraugu og þau bæta skyggnið ekki í vatnsveðri.

Gatan þarna á háheiðinni er greinileg og vel vörðuð. Áfram liggur leiðin svo um Gljá, sem þýðir í raun sléttlendi. Þaðan liggur leiðin áfram niður Þrífarabrekkur og yfir Þrífaralæk sem ber nafn sitt af því að vegurinn liggur þrisvar yfir hann. Loks er hlaupið ofan við Þvergil, niður efri og neðri Steinbrekkur, yfir Skógará og niður Skógardal, að eyðibýlinu Móbergi á Rauðasandi þar sem hlaupið endar. Leiðin niður er vel vörðuð, en okkur tókst samt að týna slóðinni um tíma enda skyggni í lágmarki. Þetta tafði okkur svolítið, en villuhætta var svo sem engin þar sem meginstefnan var augljós allan tímann. Þetta er bara dalur og maður stefnir niður hann.

Birkir og Steinunn á leið niður í Skógardal, kominn niður af Gljá og niður Þrífarabrekkur. 9,7 km og 2:13 klst. að baki en kennileiti öll óljós í þokunni. Á þessum kafla var hins vegar nóg af vörðum sem vísuðu leið.

Allir á fullri ferð, e.t.v. efst í efri Steinbrekku, leiðin greið og gatan greinileg.

Hópmynd á ótilgreindum stað í u.þ.b. 250 m hæð, sennilega á réttri leið, rétt við Þvergil. 11,4 km og 2:29 klst. að baki.

Neðan við Skógardal er Hofmannaflöt. „Þar munu höfðingjar þeir, er áttu leið yfir heiðina og voru á leið til Bæs … á Rauðasandi eða þaðan, hafa áð hestum sínum“. (ath. heimild). Nokkurn spöl út með Skógarhlíðinni er líka Gvendarsteinn, stór steinn með mörgum smærri ofaná. Guðmundur góði á að hafa blessað þennan stein og sagt er að ef maður leggur á hann þrjá steina komist maður heill á leiðarenda. Þetta er þó eðli málsins mikilvægara þegar haldið er á heiðina Rauðasandsmegin. Við fundum steininn og sjálfsagt hefur það hjálpað okkur að rata réttu leiðina út að Móbergi. Þegar þarna var komið sögu var reyndar ekkert eftir nema stutt skokk yfir túnin og að bænum.

Nokkuð er síðan búskapur lagðist af á Móbergi. Bærinn tengist hlaupasögu Íslands, því að þar sleit ofurhlauparinn Gunnlaugur A. Júlíusson barns- og unglingsskónum. Hann er enn tíður gestur á Rauðasandi, enda Móberg enn í eigu fjölskyldunnar. Þennan dag var hann þó fjarri og engin hreyfing sjáanleg á bæjarhlaðinu.

Birkir og SG á lokasprettinum í túninu á Móbergi. (Ljósm. Björk).

Í heimatúninu á Móbergi var beðið eftir okkur á tveimur bílum. Þar var gott að fá hressingu og komast í þurr föt. Veðrið þennan dag var svo sem tiltölulega milt en engu að síður var hrollur í okkur eftir ferðalagið, öll orðin holdvot og jafnvel búin að vinda hluta af fötunum okkar á leiðinni.

Hópmynd við Móbergsbæinn að hlaupi loknu. Allir glaðir og blautir. (Ljósm. Björk).

Þrír fjórðu hlutar hópsins á Móbergi að hlaupi loknu með bjargvættunum Yngva Þór Sigurjónssyni og Björk Jóhannsdóttur.

Lokaorð:

Sandsheiði er frekar þægileg hlaupaleið og tiltölulega auðrötuð. Upplifun okkar fjögurra sem þessi frásögn byggir á gefur eflaust alranga mynd af heiðinni. Við hittum ekki á rétta götu í upphafi og eftir að gatan fannst áttum við í erfiðleikum með að fylgja henni vegna þoku. Fjallasýn var engin og ekkert útsýni niður á láglendið. Þessi heiði á það skilið að vera farin í betra veðri.

Helstu heimildir:

Þakkir:

  • Björk Jóhannsdóttir fyrir flutninga, veitingar og almennan stuðning
  • Gunnlaugur A. Júlíusson frá Móbergi fyrir góðar ábendingar og yfirlestur
  • Ingvi Þór Sigurjónsson fyrir flutninga
  • Sveinn Eyjólfur Tryggvason frá Lambavatni fyrir góð ráð