Sælingsdalsheiði

Staðsetning: Frá Kjarlaksvöllum í Saurbæ að Laugum í Sælingsdal
Hnattstaða:
Upphaf:              N65°20,71' - V21°55,14'
Vað á Hvammsdalsá:   N65°19,63' - V21°51,49'
Háheiðin:            N65°17,61' - V21°52,35
Sælingsdalsá (efri): N65°17,32' - V21°52,38
Sælingsdalur (bær):  N65°16,68' - V21°51,05
Lok:                 N65°14,76' - V21°48,10
Hæð y. sjó: 46 m við upphaf, 441 m hæst, 70 m við lok => Hækkun 395 m, lækkun 371 m, nettóhækkun 24 m  
Vegalengd: 15,86 km
Tími: 2:26:39 klst
Meðalhraði: 6,49 km/klst (9:15 mín/km)
Dags.: 11.06.2017, kl. 13:07
Hlaupafélagar: 
Anna Margrét Tómasdóttir
Birkir Þór Stefánsson
Bryndís Soffía Jónsdóttir
Dögg Hjaltalín
Guðbjört Lóa Þorgrímsdóttir
Guðrún Þorvarðardóttir
Gunnar Viðar Gunnarsson
Helga Elínborg Guðmundsdóttir
Sigríður Drífa Þórólfsdóttir
Vanessa Wilson

Fróðleikur um leiðina: 

Hlaupið yfir Sælingsdalsheiði hefst á vegamótum neðst í Hvammsdal í Saurbæ, skammt fyrir neðan bæinn Kjarlaksvelli og rétt ofan við bæjarhúsin á Þverfelli. Hlaupaleiðin liggur inn Hvammsdal upp með Hvammsdalsá að austan, framhjá eyðibýlunum Hvammsdalskoti og Hvammsdal. Þangað liggur vel bílfær akvegur. Eftir þetta er vaðið yfir ána, en hún er fremur vatnslítil og botninn sléttur. Áfram er svo haldið upp Sprengibrekku upp á sjálfa heiðina sem er mjög stutt og fer hæst í um 400 m hæð. Lengst af er fylgt jeppaslóðum og/eða línuvegi, en háspennulína liggur þarna yfir.

Þegar komið er upp á háheiðina eru um 8,5 km að baki. Þaðan liggur leiðin niður brattar brekkur, svonefndar Heiðarbrekkur, niður að Sælingsdalsá. Þarna er enginn greinilegur slóði en stefnan er tekin nokkurn veginn beint niður hallann. Áin er yfirleitt ekki vatnsmikil en botninn grýttur. Að ánni eru um 9,3 km frá upphafsstaðnum í Hvammsdal. Bratt er upp úr ánni að sunnanverðu og síðan tekur við grófur vegarslóði sem liggur í sveig yfir malarholt og áfram sem leið liggur í útjaðri hallandi mýrar. Ef fólk hittir ekki á slóðann er vel hægt að fara beint af augum yfir mýrina. Sú leið er þó þýfð og seinfarin.

Af malarholtinu sést niður að Sælingsdalsbænum. Áin er vaðin á nýjan leik rétt ofan við bæinn og þegar komið er upp brattan árbakkann er maður staddur á bæjarhlaðinu. Þaðan eru um 4,8 km eftir veginum niður að Laugum í Sælingsdal þar sem hlaupið endar við sundlaugina. Vilji maður ekki valda heimamönnum ónæði er vel hægt að hlaupa lengra niður með ánni að vestanverðu og vaða síðan austuryfir þegar hentar. Þar þarf þó að klöngrast yfir girðingar til að komast upp á veginn. Sé þessi leið valin liggur leiðin að öllum líkindum nærri þeim stað þar sem Guðrún Ósvífursdóttir þvoði léreft sín á meðan Helgi Harðbeinsson banaði Bolla Þorleikssyni, þriðja eiginmanni Guðrúnar, þar skammt frá.

Neðar í Sælingsdal rís Tungustapi um 60 m upp úr umhverfi sínu. Við hann er tengd ein þekkasta álfasagan úr íslenskum þjóðsögum en af henni má draga þann lærdóm að ekki borgi sig að láta dyr á kirkjum mennskra manna vera í beinni sjónlínu við dyr á álfakirkjum. Ein slík á að hafa verið í stapanum – og er sjálfsagt enn.

Sælingsdalsheiði var fjölfarin á fyrri árum og kemur við sögu bæði í Laxdælu og Sturlungu. Þessi leið var enda hentugri og styttri en Svínadalur þegar menn áttu erindi milli Saurbæjar og Hvammssveitar. Í vetrarbyrjun 1171 var einn af frægari bardögum Sturlungaaldar háður í Heiðarbrekkum sunnanvert í heiðinni. Þar áttust við Sturla Þórðarson, bóndi í Hvammi, og Einar Þorgilsson, bóndi á Staðarhóli. Sturla hafði betur og varð þessi atburður til að auka áhrif hans i Dölum.

Ferðasagan:

Þennan sunnudagsmorgun ókum við Gunnar Viðar sem leið lá vestur að Laugum. Hugmyndin var að hlaupa þaðan norður yfir heiðina, þangað sem hlaupið átti að hefjast. Þannig var hægt að einfalda fólksflutningana sem ævinlega fylgja því þegar hlaupið er frá einum stað til annars. Skokkuðum af stað frá Laugum rétt fyrir kl. 11 og vorum tæpa tvo tíma norðuryfir.

Eins og fram hefur komið hófst hlaupið skammt fyrir neðan bæinn á Kjarlaksvöllum. Þar bjó á sínum tíma Sigurður Ólafsson, uppeldisbróðir pabba, eða Siggi á Völlum eins og hann var alltaf kallaður. Sigurður var fæddur árið 1913 og einhvern veginn höguðu örlögin því svo að afi og amma á Brunngili tóku hann að sér kornungan. Sjálf voru þau þá rétt tæplega fimmtug, áttu 6 börn fyrir og pabbi þeirra yngstur. Pabbi og Siggi voru ólíkir menn, en með þeim var einkar kært alla tíð. Ég kom einu sinni að Völlum á meðan Siggi bjó þar, nánar tiltekið í ágúst 1977 eftir sýslukeppni í frjálsum íþróttum milli Strandamanna og Dalamanna í Tjarnarlundi. Tvö barnabörn Sigga búa nú tvíbýli á bænum.

Skömmu eftir að við Gunnar vorum mættir á upphafsstað hlaupsins tók fólki að fjölga. Og upp úr kl. 13 var okkur ekkert að vanbúnaði að leggja af stað suður yfir heiðina, 11 saman.

Allt tilbúið fyrir Sælingsdalsheiðina. F.v.: Vanessa, Guðbjört Lóa, Sigríður Drífa, Birkir (sem er ekki alveg svona lítill í raun og veru), Gunnar, SG, Guðrún, Dögg, Anna Margrét, Bryndís og Helga. Myndin er tekin til suðurs inn Hvammsdal og upphaf hlaupaleiðarinnar sést vel. Til hægri má greina afleggjarann heim að Kjarlaksvöllum. Þoka á heiðinni. (Ljósm. Jörgen Nilsson).

Fyrstu kílómetrarnir voru tíðindalitlir en þar liggur leiðin eftir þokkalegum bílvegi neðan við bæina Hvammsdalskot og Hvammsdal sem báðir eru löngu komnir í eyði. Í Hvammsdalskoti bjó Jóhannes Sturlaugsson (Jói í Koti) um miðbiki 20. aldar. Hann var á sínum tíma uppáhaldsyrkisefni frænda minna á Kleifum í Gilsfirði. Ekki man ég hvers vegna, en Jóhannes var skáldmæltur og sjálfsagt hafa menn gert það sér til skemmtunar að senda hverjir öðrum kviðlinga.

Nýlögð af stað inn Hvammsdal. Anna Margrét, staðarhaldari á Laugum, og Helga, stórbóndi á Erpsstöðum, í broddi fylkingar. í baksýn grillir í Þverfellsbæinn ef vel er gáð.

Guðrún og Dögg á leið inn Hvammsdal. Dögg er annar tveggja eigenda bókaútgáfunnar Sölku, sem gaf út Fjallvegahlaupabókina 2017. „Maður verður að prófa þetta sjálfur“.

Horft heim að Hvammsdalsbænum.

Stefnt inn eyrarnar neðan við Hvammsdalsbæinn. Vaðið á ánni framundan og þar sveigir leiðin lítið eitt til hægri.

Tröllatungubændur við Hvammsdalsá.

Við vaðið á ánni voru 3,81 km að baki og 35:13 mín. liðnar frá því lagt var af stað. Þegar yfir ána var komið varð leiðin hrjóstrugri. Þarna er þó vel fært á jeppa, enda nýta Saurbæingar slík farartæki í haustleitum. Vindurinn hafði staðið af norðri allan daginn en var nú heldur tekinn að færast í aukana, nóg til þess að við vorum feginn að hafa hann með okkur í liði. Við þetta bættist súldarvottur sem þéttist og varð að þoku þegar ofar dró. Hitinn á láglendi var 7-8°C, en þarna uppi var norðanáttin nógu köld til að hroll setti að manni. Þá er um að gera að halda sér á hreyfingu og njóta þess að spjalla við samferðafólkið. Umræðuefnin á uppleiðinni voru margvísleg, allt frá bókaútgáfu og skyrframleiðslu upp í sálfræðirannsóknir og mykjudreifara.

Og smám saman hækkaði landið.

Guðrún, Dögg og Vanessa á fullri ferð.

Birkir kominn að Sprengibrekku, klukkan orðin 14:21 og rétt um 8 km að baki. Bara hálfur eftir upp á hæstu hæðir.

Kl. 14:22: Sigga, Vanessa og Lóa í brekkunni.

Þokan var ekki ýkja dimm en ég ákvað samt að gæta þess sérstaklega að enginn drægist langt afturúr. Fólk má ekki týnast í svona ferðum. Hinkraði í skjóli við stein uppi á háheiðinni þangað til allir voru búnir að skila sér.

Sælingsdalsheiðin sjálf er stutt og þennan dag viðraði ekki til myndatöku á toppnum. Hér er ljósmyndarinn kominn niður í Sælingsdal og búinn að vaða ána undir Heiðarbrekkum. Sælingsdalsbærinn sést á miðri mynd og fjær er Tungustapi. Réttar 2 klst. liðnar af hlaupinu.

Niðurleiðin var fljótlegri en uppleiðin, ljóst hvert halda skyldi og því í góðu lagi að hópurinn dreifðist í samræmi við hlaupaþörf hvers og eins. Ég lagði svolitla lykkju á leið mína, fór spölkorn niður með Sælingsdalsá að vestan og óð síðan ána nálægt þeim stað þar sem Guðrún Ósvífursdóttir þvoði léreft sín. Síðan tók nútíminn og bílvegurinn við.

Vanessa og Sigga á endasprettinum niður Sælingsdal.

Nokkrir hlauparar undir sundlaugarvegg á Laugum að hlaupi loknu. (Ljósm. Jörgen Nilsson).

Sá sem fær að eiga dagsstund á svona stað með svona fólki þarf ekkert að kvarta!

Lokaorð:

Sælingsdalsheiði er einkar hentug fjallvegahlaupaleið. Leiðin er frekar stutt, hægt að fylgja jeppaslóðum lengst af og útsýni fagurt yfir Sælingsdal þegar horft er til suðurs af heiðinni í góðu veðri. Og svo er sagan allt um kring.

Helstu heimildir:

  • Árni Björnsson (2011): Í Dali vestur. Árbók FÍ 2011. Ferðafélag Íslands, Reykjavík.
  • Helgi M. Arngrímsson (2007): Vestfirðir og Dalir 7 – Útivera. Göngu- og reiðleiðakort. Ferðamálasamtök Vestfjarða.