Staðsetning: Frá Strjúgsstöðum í Langadal að Þúfnavöllum í Víðidal (í Staðarfjöllum)
Hnattstaða:
Upphaf:           0,00 km ( 70 m), N65°34,63' - V20°00,91'
Kárahlíð:         5,72 km (303 m), N65°36,70' - V19°56,83'
Litla-Vatnsskarð: 8,05 km (302 m), N65°36,61' - V19°54,00'
Lok:             13,31 km (317 m), N65°38,30' - V19°49,48'
Hæð y. sjó: 70 m við upphaf, 375 m hæst, 317 m við lok
Samanlögð hækkun: 401 m
Vegalengd: 13,31 km km
Tími: 2:14:50 klst.
Meðalhraði: 5,92 km/klst (10:08 mín/km)
Dags.: Þriðjud. 16. ágúst 2022 kl. 10:18
Hlaupafélagar: Rannveig Oddsdóttir

Fróðleikur um leiðina:

Hlaupaleiðin hefst við Strjúgsstaði í Langadal, svo sem 17 km innan við Blönduós. Frá bænum er hlaupið eftir krókóttum jeppaslóða upp með Strjúgsá að utanverðu og síðan áfram um fremur sléttar grundir upp í Strjúgsskarð. Vestan við mitt skarðið eru tveir lágir hryggir, sem nefnast Haugar, sitt hvorum megin við Strjúgsá. Þar á landnámsmaðurinn Þorbjörn Strjúgur að vera heygður, og Gunnsteinn frændi hans líka. Ýmsir eru sagðir hafa leitað fjár í haugunum en orðið frá að hverfa vegna „válegra missýninga“ (JE, bls. 84).

Handan við Strjúgsskarð tekur slóðinn stefnuna út og niður Laxárdal fremri, áleiðis að Refsstöðum. Í stað þess að fylgja slóðanum þangað er sveigt til hægri og hlaupið niður að rústum Kárahlíðar, sem sjást greinilega á graslendinu niður við ána sem rennur úr skarðinu. Að Kárahlíð eru 5,7 km frá Strjúgsstöðum. Í Kárahlíð fæddist skáldið og hagyrðingurinn Rósberg G. Snædal (1919-1983), sem var einmitt í miklum metum á æskuheimili mínu. Þar var mikið farið með kveðskap og góðir hagyrðingar voru nánast rokkstjörnur í okkar huga. Kárahlíð fór í eyði um 1940. Upphaflega var þarna sel frá Strjúgsstöðum og nefndist þá Strjúgssel. Fyrir ofan bæinn er Kárahlíðarhnjúkur (589 m).

Laxárdalur fremri liggur samsíða Langadal, en u.þ.b. 200 metrum hærra. Þar var því mun þrengra undir bú, og væntanlega bjuggu flestir við þröngan kost í litlum kotum. Rósberg G. Snædal „fæddist til öreigans kröppu kjara / er kenndu þau boðorð að hlýða og spara“ (ÞS, bls. 5), eins og hann lýsti því í ljóðinu Á annarra grjóti. Þarna var nánast „ekki til neitt af neinu“, eins og Rósberg orðaði það í viðtali 1977. Bærinn í Kárahlíð var ekki stór, en samt „var alltaf eftirvænting í blænum, – líka í stórhríðinni“ (ÞS, bls. 4).

Um aldamótin 1900 voru 26 bæir í byggð í Laxárdal fremri og fram yfir 1930 voru þar enn 22 bæir. Á þessum árum bjuggu þarna samtals 200-300 manns. Upp úr 1945 voru ekki nema 6 bæir eftir í byggð í dalnum og síðast þegar fréttist var byggðin öll aflögð, nema í Balaskarði niðri í dalsmynninu (skammt frá veginum yfir Þverárfjall).

Strjúgsskarð er eitt fjögurra skarða á milli Langadals og Laxárdals fremri – og var fyrr á árum mun fjölfarnara en hin skörðin, enda „greiðfærara og léttara yfirferðar“, að sögn Rósbergs. Um skarðið lá „þjóðbraut að sumarlagi um langan aldur, eins konar hjágata hinnar viðurkenndu póstleiðar um Stóra-Vatnsskarð“, (sem nú er einfaldlega kallað Vatnsskarð í daglegu tali). Oft stigu „þéttir jóreykir í Strjúgsskarði þegar stórir hópar velríðandi ferðamanna létu spretta úr spori um greiðfærur þess“ (ÞS, bls. 4).

Flestir dalir eru einhalla og í botni þeirra rennur á frá daladrögum til sjávar. Laxárdalur fremri sker sig úr hvað þetta varðar, því að innarlega í dalnum eru vatnaskil, nánar tiltekið á móts við Litla-Vatnsskarð. Nokkru neðar, hjá Kattaraugum, eru upptök Laxár sem rennur síðan í norðurátt áleiðis til sjávar norðan við Blönduós. Laxá er bara lítill lækur til að byrja með, en neðar í dalnum safnast fljótlega í hana meira vatn og í vorleysingum verður áin að fljóti sem nokkrir nafngreindir menn hafa drukknað í. Ekki er langur spölur frá upptökum árinnar að Auðólfsstaðaá sem rennur ofan úr Litla-Vatnsskarði skamma leið suður Laxárdal og síðan til vesturs um Auðólfsstaðaskarð út í Blöndu.

Frá Kárahlíð er hlaupið þvert yfir Laxárdal innan við upptök Laxár og upp í Litla-Vatnsskarð. Þarna er enginn slóði til staðar og í rauninni hægt að fara hvar sem er. En landið er mjög blautt, þannig að líklega er skynsamlegt að fara sem lengst inn dalinn og sem næst vatnaskilunum áður en stefnan er tekin yfir mýrarnar í átt að Litla-Vatnsskarði. Þarna er reyndar svo blautt, að einhver orðaði það svo að áin sjálf væri líklega þurrust.

Vestan við Litla-Vatnsskarð stóð samnefndur bær, en hann fór í eyði 1931 og í dag sjást lítil ummerki um hann. Þegar komið er inn í skarðið tekur við þurrara undirlag með greiðfærum reiðgötum meðfram ánni. Austast í skarðinu stóð bærinn Móbergssel (í eyði síðan 1895) við norðausturenda Móbergsselstjarnar. Þaðan var annar hagyrðingur, Sveinn Hannesson (1889-1945) sem yfirleitt var kenndur við Elivoga. Kveðskapur hans var bitrari en Rósbergs. Um tíma bjó Sveinn á Refsstöðum sem fyrr voru nefndir og þar ólst upp sonurinn Auðunn Bragi (1923-2013), enn einn hagyrðingurinn úr Laxárdal.

Um 100 m suðaustur af rústum Móbergssel er að finna sérstakt náttúrufyrirbæri, Móbergsbrunn. Brunnurinn er u.þ.b. 2-3 m í þvermál og 1,5 m á dýpt. Í botninum voru tvö göt og upp um þau kom silungur en skaust niður aftur ef styggð kom að. Auðvelt var að veiða þennan fisk og árið 1900 er sagt að þar hafi veiðst 500 silungar á einum degi. Seinna hentu einhverjir grjóti í brunninn, þannig að götin tepptust og veiðar lögðust af.

Þegar skarðið er að baki tekur Víðidalur (í Staðarfjöllum) við. Þar stendur skáli Ferðafélags Skagfirðinga við fornbýlið Þúfnavelli – og blasir skálinn við þegar komið er út úr skarðinu. Stefna er þá tekin á skálann og hlaupið yfir Víðidalsá sem rennur þarna eftir dalbotninum. Hún er alla jafna vatnslítil og auðveld yfirferðar svona innarlega í dalnum, en getur verið viðsjárverð neðar. Við Þúfnavelli endar hlaupið.

Strjúgsskarð og Litla-Vatnsskarð eru augljóslega tveir fjallvegir en ekki bara einn. En hvor fjallvegur um sig er of stuttur til að uppfylla skilyrði Fjallvegahlaupaverkefnisins.

Orðið strjúgur er fátítt í daglegu máli. Á vef Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum kemur fram að í Landnámu sé getið um landnám Þorbjarnar strúgs í Langadal og er bærinn sagður kenndur við hann. Talið er að viðurnefni Þorbjarnar hafi þýtt „hroki“ eða eitthvað því um líkt. Orðið kvað einnig hafa verið notað um mat sem búinn var til úr dýra- eða fiskabeinum með því að leggja þau í súr. Einnig getur orðið merkt „reiði“ og jafnvel „kalsavindur“ í sumum héruðum. Eins eru til vísbendingar um að orðið tengist vatnsföllum og gæti hafa falið í sér merkingu á borð við „streyma“ eða „renna“.

Ferðasagan:  

Strjúgsskarð var búið að vera ofarlega á óskalistanum mínum allt frá upphafi fjallvegahlaupaverkefnisins 2007. Sumarið 2021 hitti ég svo Rannveigu Oddsdóttur norður á Akureyri og komst að því að afi hennar hefði alist upp í Kárahlíð í Laxárdal. Og ekki spillti fyrir að afi hennar var enginn annar en Rósberg G. Snædal. Hann var nánast rokkstjarna í mínum huga á 7. áratug síðustu aldar, en á þeim tíma voru góðir hagyrðingar í mun meiri metum heima hjá mér en Bítlarnir og Rolling Stones. Eftir þetta samtal á Akureyri var leiðin yfir Strjúgsskarð komin efst á forgangslistann – og ekkert annað eftir en að finna dag þegar við Rannveig gætum farið þetta saman.

Hlaupadagurinn var ákveðinn með frekar stuttum fyrirvara. Við Rannveig mæltum okkur mót við Reynistað í Skagafirði þennan þriðjudagsmorgun og fengum far þaðan vestur yfir Vatnsskarð að Strjúgsstöðum. Veðrið þennan dag var eitt það albesta sem boðið var upp á þetta sumar, lítill vindur, sólskin og hlýtt. Þetta hlaut að verða góður dagur. Sú varð líka raunin.

Leiðin frá Strjúgsstöðum upp í skarðið er einstaklega þægileg. Þarna er gamall gróinn slóði sem liggur í sveigum upp hlíðina og fyrr en varir er hækkunin að baki.

Lokaorð:

Strjúgsskarð er einkar greiðfarinn og þægilegur fjallvegur fyrir hlaupara, en mýrarnar í Laxárdal fremri komast ekki eins hátt í vinsældalistann. Verðmæti ferðalagsins margfaldast við það að kynna sér sögu byggðarinnar í dalnum, ímynda sér aðstæður fólksins sem þarna bjó og reyna að skilja að þrátt fyrir allt „var alltaf eftirvænting í blænum“.

Helstu heimildir:

• Ferðafélag Skagafjarðar (2001): Gönguleiðir í Austur-Húnavatnssýslu og Skagafirði. Frá Skagafirði til Vatnsdals. Gönguleiðir á Norðurlandi vestra II. Gönguleiðakort. Hringur – Atvinnuþróunarfélag Skagafjarðar og Ferða- og  markaðsmiðstöð Austur-Húnavatnssýslu.
• Jón Eyþórsson (1964): Austur-Húnavatnssýsla. Árbók Ferðafélags Íslands, Reykjavík.
• Páll Sigurðsson (2012): Skagafjörður vestan Vatna. Frá Skagatá að Jökli. Árbók Ferðafélags Íslands, Reykjavík.
• Vísindavefurinn (2013): Hvaðan kemur orðið Strjúgsárdalur? https://www.visindavefur.is/svar.php?id=63797.
• Þórgunnur Snædal (1999): Yfir fjöllin flýgur þrá. Lesbók Morgunblaðsins 7. ágúst, bls. 4-5. https://timarit.is/page/3314706#page/n3/mode/2up. 

Þakkir:

• Rannveig Oddsdóttir fyrir innblástur og samveru
• Þorkell Stefánsson fyrir flutninga og aðstoð