Sandsheiði

Staðsetning: Frá Haukabergsrétt á Barðaströnd að Móbergi á Rauðasandi
Áfangar og hnattstaða:
Upphaf:           0,00 km ( 22 m), N65°28,81' - V23°40,04'
Þverá í Holtsdal: 3,79 km (242 m), N65°29,63' - V23°43,46'
Hvasshóll:        6,51 km (481 m), N65°29,89' - V23°46,58'
Lok:             15,62 km ( 12 m), N65°28,19' - V23°56,26'
Hæð y. sjó: 22 m við upphaf, 486 m hæst, 12 m við lok
Samanlögð hækkun: 532 m   
Vegalengd: 15,62 km
Tími: 3:19:47 klst.
Meðalhraði: 4,69 km/klst(12:47 mín/km)
Dags.: Laugardagur 11. júlí 2020, kl. 10:02
Hlaupafélagar: 
Birgitta Stefánsdóttir
Birkir Þór Stefánsson
Steinunn Þorsteinsdóttir

Fróðleikur um leiðina:

Sandsheiði var fyrrum alfaraleið milli Barðastrandar og Rauðasands, en nú er fámennt bæði á heiðinni og í byggðunum beggja vegna. Hlaupið yfir heiðina hefst við Haukabergsrétt upp af Haukabergsvaðli. Til að komast þangað er beygt út af aðalveginum rétt áður en lagt er á Kleifaheiði og keyrt eftir Siglunesvegi (nr. 611) u.þ.b. 1 km að réttinni. Skammt frá réttinni eru tveir bústaðir og líklega er best að fara upp með þeim innri, þ.e. þeim bústað sem er lengra til hægri þegar horft er inn dalinn. Rétt utan og ofan við hann kemst maður á svonefnda Akurgötu norðanmegin í Holtsdal og getur fylgt henni vandræðalítið inn dalinn með stefnu í vestnorðvestur. Ef ekki tekst að hitta á götuna er hlaupafærið afar erfitt í þéttu lyngi og kjarri. Innarlega í dalnum liggur leiðin svo eftir ljósleiðaraslóða upp með Þverá.

Leiðin inn Holtsdal er öll á fótinn en hvergi brött. Eftir að komið er upp fyrir gil Þverár er enn haldið áfram í sömu stefnu, þ.e. í vestnorðvestur, allt þar til komið er þangað sem Vatnskleifahorn gnæfir yfir á vinstri hönd. Vatnskleifahorn er norðurendi fjallgarðsins Skarðabrúna sem áður skipti löndum milli Barðastrandar- og Rauðasandshreppa. Hæst rísa brúnirnar í Napa í 703 m. hæð. Syðst enda þær í Stálfjalli þar sem þverhnípt er í sjó fram. Þangað liggur leiðin ekki.

Rétt vestan við Vatnskleifahorn er hlaupið utan í Hvasshóli, sem er hæsti punkturinn á Sandsheiði. Hóllinn nefnist reyndar Hvarfshóll á kortum Landmælinga Íslands, en hér er fylgt málvenju heimamanna sem tala jafnan um Hvasshól. Af hólnum kvað vera gott útsýni í góðu veðri m.a. til Patreksfjarðar. Frá þessum stað er hægt að fara um Hrossagötuskarð að bænum Hvalskeri við Patreksfjörð og mun sú leið oft hafa verið farin í kaupstaðarferðum milli Barðastrandar og Patreksfjarðar fyrr á öldum. Kleifaheiði varð ekki að alfaraleið fyrr en seint á 19. öld.

Á hjalla við Hvasshól er tjörnin Átjánmannabani. Nafnið tengist væntanlega munnmælasögu um 18 menn sem eiga að hafa orðið úti á Sandsheiði í einni og sömu ferðinni árið 1777 þegar þeir voru að flytja timbur að vetrarlagi austur yfir heiðina.

Gatan þarna á háheiðinni er greinileg og vel vörðuð. Áfram liggur leiðin svo um Gljá, sem þýðir í raun sléttlendi. Þaðan er farið niður Þrífarabrekkur og yfir Þrífaralæk sem ber nafn sitt af því að vegurinn liggur þrisvar yfir hann. Loks er hlaupið ofan við Þvergil, niður efri og neðri Steinbrekkur, yfir Skógará og niður Skógardal, að eyðibýlinu Móbergi á Rauðasandi þar sem hlaupið endar. Leiðin niður er vel vörðuð, en ekki öruggt að sjáist á milli varða í dimmviðri. Villuhætta var þó lítil þar sem meginstefnan er augljós allan tímann. Þetta er bara dalur og maður stefnir niður hann.

Neðan við Skógardal er Hofmannaflöt. „Þar munu höfðingjar þeir, er áttu leið yfir heiðina og voru á leið til Bæs … á Rauðasandi eða þaðan, hafa áð hestum sínum“. (HG). Nokkurn spöl út með Skógarhlíðinni er líka Gvendarsteinn, stór steinn með mörgum smærri ofaná. Guðmundur góði á að hafa blessað þennan stein og sagt er að ef maður leggur á hann þrjá steina komist maður heill á leiðarenda. Þetta er þó eðli málsins mikilvægara þegar haldið er á heiðina Rauðasandsmegin. Frá steininum er örstutt skokk yfir túnin og að bænum á Móbergi. Nokkuð er síðan búskapur lagðist þar af. Móberg tengist hlaupasögu Íslands, því að þar sleit ofurhlauparinn Gunnlaugur A. Júlíusson barns- og unglingsskónum.

Ferðasagan:  

Ég hljóp yfir Sandsheiði í júlí 2020 með þremur góðum félögum í þoku og súld og hafði ekki kynnt mér nógu vel hvernig best væri að finna götuna inn Holtsdal. Við fórum sem sagt upp með ytri bústaðnum og lentum í mjög erfiðu hlaupafæri í kjarrinu. Þennan dag var auk heldur mikil bleyta í gróðrinum og fljótlega vorum við orðin rennblaut langleiðina upp að mitti. En svo fundum við ljósleiðaraslóðann og eftir það miðaði okkur betur.

Steinunn, Birkir, Gitta og SG tilbúin við Haukabergsrétt. Veðrið var ögn hráslagalegt en þarna var enginn orðinn blautur. (Ljósm. Björk).
Brölt í kjarrinu. U.þ.b. 15 mínútur liðnar og ekki nema kílómetri að baki. Rétta leiðin (Akurgata) var líklega örlítið ofar.
Birkir kominn á ljósleiðaraslóðir upp með Þverá. Slóðin orðin greinileg og þokkalega greið. 3,35 km og 1:02 klst. að baki. Kjarrið var seinfarið.
Steinunn og Gitta á leið upp með Þverá. Enginn hörgull á þoku.
Birkir í 330 m hæð á réttri uppleið á Sandsheiði. Varða í baksýn. 4,5 km og 1:19 klst. að baki.
Steinunn og Gitta á uppleið.
Birkir og Steinunn á leið niður í Skógardal, kominn niður af Gljá og niður Þrífarabrekkur og stödd beint suður af Hrólfsvirki (sem er einhvers staðar lengst vinstra megin við myndina). 9,7 km og 2:13 klst. að baki en kennileiti öll óljós í þokunni. Á þessum kafla var hins vegar nóg af vörðum sem vísuðu leið.
Allir á fullri ferð, e.t.v. efst í efri Steinbrekku, leiðin greið og gatan greinileg.
Hópmynd á ótilgreindum stað í u.þ.b. 250 m hæð, sennilega á réttri leið, rétt við Þvergil. 11,4 km og 2:29 klst. að baki.
Birkir og SG á lokasprettinum í túninu á Móbergi. (Ljósm. Björk).

Í heimatúninu á Móbergi var beðið eftir okkur á tveimur bílum. Þar var gott að fá hressingu og komast í þurr föt. Veðrið þennan dag var svo sem tiltölulega milt en engu að síður var hrollur í okkur eftir ferðalagið, öll orðin holdvot og jafnvel búin að vinda hluta af fötunum okkar á leiðinni.

Hópmynd við Móbergsbæinn að hlaupi loknu. Allir glaðir og blautir. (Ljósm. Björk).
Þrír fjórðu hlutar hópsins á Móbergi að hlaupi loknu með bjargvættunum Yngva Þór Sigurjónssyni og Björk Jóhannsdóttur.

Lokaorð:

Sandsheiði er frekar þægileg hlaupaleið og tiltölulega auðrötuð. Upplifun okkar fjögurra sem þessi frásögn byggir á gefur eflaust alranga mynd af heiðinni. Við hittum ekki á rétta götu í upphafi og eftir að gatan fannst áttum við í erfiðleikum með að fylgja henni vegna þoku. Fjallasýn var engin og ekkert útsýni niður á láglendið. Þessi heiði á það skilið að vera farin í betra veðri.

Helstu heimildir:

Þakkir:

  • Björk Jóhannsdóttir fyrir flutninga, veitingar og almennan stuðning
  • Gunnlaugur A. Júlíusson frá Móbergi fyrir góðar ábendingar og yfirlestur
  • Ingvi Þór Sigurjónsson fyrir flutninga
  • Sveinn Eyjólfur Tryggvason frá Lambavatni fyrir góð ráð